اهمیت نامگذاری فرزند در اسلام

یکی از نعمت های خداوند به ما انسان ها قدرت تکلم و بیان است که با این وسیله با همنوعان خود ارتباط برقرار می نماییم و خواسته های خود را به مخاطب منتقل و با او ارتباط بر قرار می نماییم.سرعت انتقال مفاهیم خود مسئله ی مهمی است که کلمات و واژه ها در آن نقش اساسی دارند و در همین راستا نامگذاری برای اشیاء و افراد اختراع شد تا با هر نام مسمی مشخص، و از تفهیم و تفهم مقصود؛ از اشتباه جلوگیری شود.

نام هر شخص علاوه بر اینکه علامتی برای اوست و باعث تمایز و تشخیص او از دیگران می شود؛ انتخاب صحیح آن می تواند تأثیر تربیتی و روانی زیادی بر او داشته باشد هر بار با صدا کردن او به این نام، باعث می شود که خود را با مفهوم و حقیقت آن بیشتر مطابقت داده بلکه خود را مصداق واقعی آن بداند.

اسلام عزیز که برای همه شئون زندگی برنامه و دستورالعمل داشته، ریزترین مسائل زندگی از مبداء تا معاد را با معارف بلند خود پوشش داده و قبل از ولادت انتخاب نام نیکو را سفارش نموده است. بنا به اهمیت موضوع ما در ابتدا  به تحلیل و تبیین نظرات اسلام پرداخته و در پایان با جمع بندی و نتیجه گیری این تحقیق را خاتمه میدهیم.

معنای لغوی و اصطلاحی اسم(نام)

اسم در لغت به معنای لفظی است که بر حقیقت و مسمائی دلالت کند،این کلمه از ماده (سمه) اشتقاق شده و «سمه» به معنای داغ و علامتی است که بر گوسفندان می زنند، تا مشخص شود صاحب آن کیست و شاید از ریشه و ماده (سمو)گرفته شده باشد که در این صورت به معنای رفغت و بلندی است.

همچنانکه قلٌه از دامنه بخاطر رفعت و بلندیش ممتاز شده ؛ نام نیز باعث تشخیص افراد و تمایز آنان از دیگران می گردد. اسم در اصطلاح و عرف معادل نام و نشان است.

انتخاب نام خوب برای نوزاد بسیار مهمّ است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را از حقوق فرزند بر گردن پدر می‌داند و می‌فرمود: «بهترین نام‌ها، نامی است که در آن نشان عبودیت خداوند باشد؛ مانند عبدالله».

ایشان همچنین می‌فرمودند: «هر کس چهار پسر داشته باشد و نام یکی از آنها را به نام من، “محمّد”‌‌، نامگذاری نکند، به من جفا کرده است. اگر اسم فرزندتان را محمّد گذاشتید او را گرامی بدارید و به او احترام کنید».[ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۱۰۱، ص ۱۳۱]

همچنین می‌فرمودند: «حتی بچه‌های سقط شده را هم نامگذاری کنید، چون در روز قیامت که مردم را به اسم می‌خوانند، بچه های سقط شده به پدرانشان اعتراض می‌کنند که چرا برای ما اسم نگذاشتید؟!»

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) خودشان، نام آخرین فرزند فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را قبل از تولّد، محسن گذاشت، که البته در ماجرای هجوم به خانه آن حضرت، سقط و به شهادت رسید.[ خسروى‏، موسى، احتجاجات، ج‏۲، ص: ۱۰۸، اسلامیه]

امام باقر (علیه السلام) می‌فرمایند: «وقتی شیطان می شنود کسی را به اسم محمد یا علی صدا می زنند، مانند قلع ذوب می شود. »

الف-انتخاب نام نیکو

قرآن کریم ارتباط با خداوند و خواندن او به نام های نیکویش را امر فرموده و کسانی که احترام خداوند را رعایت نمی نمایند و با خطاب های ناپسند او را صدا می زنند مورد نکوهش قرار داده و دوری از آنان را به مؤمنین سفارش نموده است و می فرماید « و برای خداست نام های شایسته پس با این نام ها خدا را بخوانید و از کسانی که نام های خداوند را تحریف می کنند کناره گیری کنید،آنان بزودی به جزای اعمالی که انجام می دهند می رسند.» (۱)

پیامبر رحمت حضرت محمد(صلی الله علیه و آله)مؤمنین را به نامگذاری شایسته فرزندان سفارش نموده و می فرماید«نخستین چیزی که هر یک از شما به فرزندش پیشکش می کند نام نیکو است. بنابراین هر کدام از شما نامی نیکو بر فرزند خویش نهد.» (۲)

اسلام  برای تشویق مؤمنین و بیان جایگاه نام نیکو این مهم را محدود به دنیا نمی داند و تا قیامت  اتصاف نام به صاحبش را یاد آوری می کند،آنجا که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود« نام نیکو بر خود نهید ، زیرا در قیامت به این نام ها خوانده می شوید فلانی پسر فلانی بر خیز به سوی نور خود برو و فلانی پسر فلانی برخیز که نوری نداری.» (۳)

ب-کدام نام؟

حضرت امام محمدباقر(علیه السلام) می فرماید: «راست ترین نام ها،نامی است گویای عبودت و بندگی باشد، بهترین نام ها نام های پیامبران است»(۴)

مصداق این حدیث شریف نامهائی نظیر :عبدالله،عبدالرحمن،عبداللطیف که دلالت بر بندگی خداوند می نمایند می باشد و بعضی از نام های پیامبران مثل محمد، احمد، موسی، عیسی، یعقوب، هارون، یونس، هود ، ابراهیم ، آدم ، لقمان ، خضر ، عمران و از زنان نام هائی همچون:فاطمه، مریم ، آسیه ، خدیجه ، …

ذکر یک نکته :

امروزه شاهد این هستیم که بعضی از افراد نام هایی برای فرزندانشان انتخاب می کنند که ریشه در افسانه های فرهنگ های مختلف دارد مثلا نام الهه ای در فرهنگ یونانی ،یا نام خدایانی که در گذشته و بین اقوام بت پرست رایج بوده مثلا خدای آب، خدای آتش ، خدای نور و…که با بینش توحیدی ما در تعارض آشکار است در تمام جهان و در تمام اعصار یک خدا بیشتر نبوده است، شایسته نیست که با این قبیل نام گذاری ها ناخواسته و از روی جهل مرتکب شرک و ترویج فرهنگ هایی شویم که در قرون و اعصار پیامبران الهی برای زدودن آن ها مبعوث شدند عمر گذاشتند و رنج بردند ، بهتر است در نام گذاری فرزندانمان با بصیرت و بینش و آگاهی برخورد کنیم .

ج- خط قرمز انتخاب نام

بعضی از نام ها ویژه خداوند متعال است و نامگذاری افراد به این نام ها نهی شده است مثلا “الله “اسم خاص خداوند است و در معارف دینی از نامگذاری افراد به این نام ممانعت شده است.

د- حساسیت پیامبر اسلام در مقابل نام های نا مناسب افراد

سنت حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله)در مقابله با اسم های نا مناسب این بود که آن ها را تغییر می داد و نام نیک را جایگزین نام های زشت می کرد.

از ابن اثیر نقل شده که شخصی به عنوان نماینده اعزامی خدمت پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله)رسید،حضرت فرمود نامت چیست؟گفت: «بغیض(بسیار خشمگین).»حضرت فرمود: «تو حبیب هستی و نامش را در همان مجلس به حبیب تغییر داد.»

در جائی دیگر ابن عمر نقل نموده: که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نام «عاصیه» را به «جمیله»تغییرداد و فرمود تو جمیله هستی. زیرا عاصیه به معنای خلاف کار و جمیله به معنای زیباست.

ح-فایده نامگذازی افراد به نام ائمه معصومین(علیهم السلام)

شاید خیلی از افراد این سؤال را مطرح کنند که مگر نام برای مشخص کردن افراد نیست؟پس غیر از این علامت گذاری چه نفعی می تواند داشته باشدکه اینقدرحساسیت نشان میدهید؟

انتخاب نام های شخصیت های دینی یا مناسبت های مذهبی بر افراد نشانه علاقه به آن حقایق است مثل نام های ائمه معصومین علیهم السلام یا نام ماههائی چون محرم،صفر،رمضان بر افراد که ارزش حوادث آن مناسبت ها و شخصیت های آن زمان ها را برای شنونده یادآوری میکند و مخاطب درمی یابدکه این نام متعلق به یک مسلمان است.

از امام صادق(علیه السلام) سؤال شد: آیا نامگذاری فرزندان به نام های ائمه سودی دارد؟ حضرت فرمود:آری، مگر دین چیزی جز محبت است؟

ارتباط عاطفی با صاحب نام

وقتی نامی برای کسی انتخاب می شود نوعی رابطه ی عاطفی بین صاحب نام و شخصیت مورد نظر یا مکان مورد نظر که بدان نام می باشد برقرار میگردد، نام حسین پیوند حماسی با سیدالشهداء برقرار می کند و نام محرم محبت به شخصیت های این ماه و بغض به مفسدان این حادثه را گوشزد می نماید. امام حسین(علیه السلام) بخاطر علاقه زیاد به پدرش علی (علیه السلام) و مادرش «فاطمه»نام فرزندان خود را فقط “علی “و “فاطمه “می گذاشت و برای جلوگیری از تشابه اسمی پسوند اصغر،صغری، اوسط و وسطی، اکبر و کبری را بعد از نام هریک اضافه می نمود مثل علی اصغر ، علی اوسط ، علی اکبر ، یا فاطمه صغری ، فاطمه وسطی و فاطمه کبری .

تأثیرگذاری نام مناسبت بر شخصیت و هویت افراد

انتخاب نام های بزرگان و شخصیت ها بر افراد، باعث می شود که صاحب نام احساس نوعی بزرگی و وقار در خود نماید و همرنگی خود با شخصیت مورد نظر را مضاعف نماید. این احساس روز به روز بیشتر و باعث اثرگذازی بر رفتار و گفتار او می گردد تا جائی که خود را مسئول حراست از قداست آن نام می شمارد.

رسالت والدین در تربیت صحیح فرزندان به روزی حلال،تعلیم و تربیت و … خلاصه نمی شود بلکه انتخاب نام مناسب اولین قدم اظهار محبت آنها به فرزندشان تلقی شده که باید محقق شود .